تحقیق سید قطب اندیشه ها و تاثیر

مقاله تحقیقاتی بررسی سید قطب نویسنده ی شهید و تاثیر افکار و اندیشه های بر اسلام گرایی معاصر

سید قطب؛ نویسنده و شهید

بصام تیبی در کتاب چالش بنیادگرائی (The challenge of Fundamentalim) سید قطب را بعنوان یکی از دو پدر روشنفکر (Intelectual fathers) جنبش بنیادگرائی اسلامی مدرن معرفی می کند. عرب شناس فرانسوی ژیل کوپل (Gilles Kepel) نیز سید قطب را بزرگترین ایدئولوگ تأثیر گذار بر روی جنبش اسلامگرای معاصر قلمداد می کند، و این در حالی است که خاورشناس معروف جان اسپوزیتو (John Esposito) وی را معمار اسلام رادیکال معرفی می کند. به نظر اسپوزیتو، سید قطب پدر جنبشهای افراطی مسلمانان در سراسر جهان است. در بسیاری از موارد، حرکت او از یک روشنفکر تحصیل کرده، کارمند دولتی و ستایشگر غرب به سوی کسی که دولتهای آمریکا و مصر را محکوم می کند و از مشروعیت جهاد نظامی دفاع می کند، تأثیر زیادی بر نظامی گری ها، از ترورکننده های انورسادات تا پیروان اسامه بن لادن و القاعده، داشته است. مروری بر ادبیات به جا مانده از اسلام رادیکال از دهه 1980 به بعد نشان می دهد که سید قطب تأثیر غیر قابل انکاری بر روی این جنبشها داشته است و یا حداقل یکی از دو شخصیت مهم در این زمینه بوده است؛ نفر دوم نویسنده پاکستانی ابوالاعلی مودودی می باشد.

سید قطب در سپتامبر 1906 در روستایی از شهر اسیوط مصر به دنیا آمد. پس از طی دوران تحصیل ابتدائی در زادگاهش، در سال 1921 به قاهره فرستاده شد. در سال 1925 در دانشکده تربیت معلم ثبت نام کرده و پس از فارغ التحصیلی در سال 1928 در کلاسهای دارالعلوم حضور می یابد و در سال 1933 از آنجا فارغ التحصیل می شود. قطب برای شانزده سال به استخدام وزارت معارف در آمده و به تدریس مشغول می شود و در سال 1948 به دلیل مخالفتهایی که با ملک فاروق می کند وی را به طور غیر رسمی برای اقامتی نامحدود به ایالات متحده می فرستند. ظاهراً هدف از این نصر این بوده است که وی به مطالعه سیستم آموزشی آمریکا بپردازد. تجربه نصر به آمریکا به عوض اینکه او را شیفته آمریکا کند، به اسلام و سپس به اخوان المسلمین نزدیکتر کرد. پس از بازگشت از ایالات متحده در سال 1951 عضو شورای مرکزی اخوان المسلمین (مکتب الارشاد) شد. در این مدت و پیش از انقلاب 1952، وی جلسات منظمی با ناصر داشته است.

سید قطب؛ قدرت اندیشه

به طور کلی بر اساس سیر تاریخی ، نوشته های سید قطب و یا حیات فکری وی به سه دوره تقسیم می شوند؛ دوره اول دهه 1930 است که وی منتقد ادبی می باشد. در نوشته های این دوره بسیاری از مباحثی را که هیچ ارتباطی با اسلام نداشته اند مطرح کرده است از جمله در جایی در ضرورت جدایی دین و هنر سخن رانده است. دوره دوم در اواخر دهه 1940 شروع می شود و تا 1964 ادامه پیدا می کند. در این دوره سید قطب نوشته های خود را در مورد ضرورت ایجاد یک جامعه بر اساس قوانین شریعت اسلامی انتشار داد. علی رغم اینکه وی بین سالهای 64-1954 در زندان به سر می برد، اما به نوشتن خود ادامه می دهد. دوره سوم در سال 1964 و زمانی شروع شد که وی ضرورت استفاده از زور در صورت لزوم و برای سرنگونی رژیمهای موجود را مورد تأکید قرار داد. قتل عام زندانیان اخوان المسلمین در سال 1975، این ایده را در او تقویت کرد که تنها با یک حرکت رادیکالی می توان سیستم قدیمی را از بین برد و سپس یک جامعه ایده آل بر اساس قوانین خداوندی ایجاد کرد. تحقیق حاضر بر روی دوره های دوم و سوم نوشته های قطب و تأثیر آنها بر روی اسلامگرهای معاصر متمرکز خواهد شد.

از نظر نگارنده اندیشه سید قطب در پاسخ به سه سؤال اصلی بوده است: 1- وضعیت فعلی جهان و بویژه دنیای اسلام و علل آن چیست؟ 2- وضعیت مطلوب کدام است و به چه سمتی باید رفت؟ 3- راه حل مشکل در چیست؟ پاسخ به سه سؤال مذکور سه مفهوم جاهلیت، حاکمیت (عبودیت) و جماعت را تداعی می کند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

قطب و اسلامگرایی معاصر

به نظر ژیل کوپل سه نوع برداشت متفاوت از آراء سید قطب وجود دارد. مهمترین برداشت که رادیکال ترین آنها نیز می باشد، تفسیر قطب از جاهلیت و تکفیر را به همه نقاط جهان و به همه انسانها تسری داده است؛ دومین برداشت، تفسیرهای او را تنها به حاکمان کشورهای اسلامی ارتباط می دهند؛ سومین برداشت، تفسیری نمادین است که اعتقاد دارد، تفسیر قطب از جاهلیت را تنها باید از نظر معنوی بررسی کرد و نه از نظر مادی، بیشتر پیروان این نحله فکری را کسانی تشکیل می دهند که در خارج از زندان زندگی می کردند و عضو اخوان المسلمین بودند. برداشت مورد نظر پژوهش حاضر، نوع اول می باشد.

نوشته های سید قطب سه کارکرد مهم برای جنبشهای اسلامگرای تندرو داشته است. اول اینکه نوشته های وی توجیحات فکری تمایلات ضد غرب گرایانه را هم در بعد فرهنگی و هم در بعد سیاسی فراهم کرد. دوم اینکه دلایل استقرار جامعه ای اسلامی طبق موازین شرعی را ارائه کرد. سومین کارکرد نوشته های سید قطب این بود که حقانیت سرنگون کردن همه دولتهای جهان و از جمله دولتهای اسلامی را با استفاده از جهاد سازماندهی کرد. در واقع بیشترین تأثیر بر دکترین خشونت زا در دنیای معاصر اسلام از آن سید قطب است.

نوشته های سید قطب در میان گروههای اسلامگرای مصری نیز گسترش ویژه ای داشته است . مشهورترین این گروهها تکفیروالحجهره می باشد که وزیر کشاورزی مصر را در سال 1977 ترور کرد. شکری مصطفی رهبر این گروه که در سال 1965 دستگیر شد، یکی از رهبران فکری خود را سید قطب معرفی کرد. گروه بعدی جهاد اسلامی مصر بود که در سال 1981 انور سادات را ترور کرد. سومین گروه برجسته جماعت اسلامی می باشد که آشوبهای فراوانی را در دهه 1990 بوجود آورد. ...